meditatieschool & coachwerkplaats
In de Tibetaanse boeddhistische filosofie worden de vijf elementen, water, aarde, vuur, lucht en ruimte, gezien als fundamentele bouwstenen van zowel het universum als ons interne wezen. Elk element heeft een diepgaande symbolische betekenis die niet alleen betrekking heeft op de natuur, maar ook op de dynamiek van ons lichaam en geest. Deze elementen komen in verschillende lagen van ons bestaan voor en vormen een integraal onderdeel van ons fysieke, emotionele en spirituele leven.
Zo als we de elementen in de natuur herkennen, kunnen we ook de elementen in onszelf leren kennen. Wanneer we ons verbinden met de energieën van water, aarde, vuur, lucht en ruimte, ontdekken we wat ons kan helpen en wat ons tegenwerkt.
Een beknopte introductie van de elementen
Water
In de natuur vinden we water in rivieren, meren, oceanen, regen en sneeuw. Het beweegt voortdurend. In rivieren stroomt het water en past zich aan de vorm van zijn omgeving aan. Het water in een meer kan zo kalm zijn dat de omgeving hierin weerspiegeld wordt. Maar als een sterke wind opkomt ontstaan rimpelingen en raakt het rustige beeld verstoord. Wanneer we water in de natuur observeren, kunnen we eigenschappen hiervan gebruiken als spiegel voor onze emoties en energie. Voelen we ons vast of verhard, zoals een droog rivierbeddensysteem? Of zijn we te overstromen, zoals een woeste oceaan? Door ons bewust te worden van de energie die op een bepaald moment actief is, kunnen we de energie versterken of af laten zwakken door oefeningen en meditaties.
Aarde
Zonder aarde kunnen we niet bestaan. Het is de grond waarop we staan. Aarde staat voor stabiliteit, steun en verbinding met het fysieke lichaam. Planten kunnen zich wortelen in de aarde zodat ze een stevige basis hebben. Wanneer we de natuur observeren, lopen over een stevig pad, de grond aanraken, kunnen we ons bewust worden van de solide, verankerde energie van de aarde. In tijden van onrust of onzekerheid kunnen we ons, net als de aarde, meer gegrond voelen door de stabiliteit en vastheid ervan te herkennen. Aarde kan echter ook verdrogen. Dan verdort alles wat er op groeit. Het heeft water nodig om weer in balans te komen.
Vuur
We herkennen vuur in de kracht van de zon, de sfeer die een haard brengt, het vuur in een vulkaan. Vuur geeft warmte, licht en comfort. Vuur heeft een krachtige, vitaliseren en transformerende energie. Vuur heeft de kracht om te vernietigen, maar ook om nieuw leven te creëren door de oude energie om te zetten in iets nieuws.
In de natuur kunnen we de dynamiek van vuur zien in de manier waarop een brand het landschap verandert en hoe de zon opkomt en ondergaat. Dit ritme van opwarmen, verlichten en het geven van energie is iets wat we ook in onszelf kunnen herkennen. Het vuur-element kan zowel onze creativiteit en passie aansteken als onze woede of frustratie verhogen.
Lucht of wind
Met lucht en wind wordt dezelfde energie bedoeld. Wind vinden we in de adem die we in- en uitademen. Een klein briesje kan een groot korenveld in beweging brengen. Als er geen wind is, noemen we dat ‘windstilte’, een moment van rust. Als wind actief is kunnen we dat zelfs in huis voelen, want het komt door elke kier. Wind heeft verschillende gezichten. Bij warmte wordt een verkoelend windje welkom geheten, bij stormachtige wind wordt het beangstigend. Wind kan net zo ongrijpbaar zijn als de activiteiten van onze mind.
Ruimte
Ruimte kan makkelijk verward worden met wind of lucht, maar het is wezenlijk anders. Ruimte is de omvattende leegte waarin alles ontstaat en weer verdwijnt. De ruimte op zich is een openheid en zuiverheid die niet met woorden te beschrijven is. Het is een stille achtergrond die alles mogelijk maakt, maar zelf onzichtbaar blijft. Ruimte in ons eigen systeem herkennen we in momenten van stilte, diepe ademhaling en mentale helderheid. Het is de openheid waar gedachten en emoties zich vrij kunnen bewegen, zonder verstrikt te raken in gedachten of oordelen.
Het systeem van de vijf elementen is zeer uitgebreid. Niet alleen de natuurverschijnselen hebben een spiegelende kracht, maar ook kleuren, boeddhafiguren, kwaliteiten en emoties bieden ons handvatten om mee te werken. Elk van deze aspecten speelt een rol bij het begrijpen en balanceren van gedachten, gedrag en gevoelens.
De vijf elementen met alles wat daar onder valt maken het mogelijk om iedere keer nieuwe indelingen van de inhoud te maken. Ze brengen onuitputtelijk nieuwe inzichten voort over alle aspecten van het leven.
In de jaren zeventig introduceerde Chögyam Trungpa Rimpoche (Tibetaanse leraar, 1939-1987) de vijf wijsheidsenergieën, gebaseerd op inzichten uit de Vajrayana (ook wel Tantrayana genoemd). Het idee is dat, hoewel emoties verstorend kunnen zijn en zowel onszelf als anderen kunnen kwellen, ze tegelijkertijd een toegangspoort tot wijsheid en bevrijding van innerlijke spanning kunnen vormen."
De vijf elementen met alles wat daar onder valt zijn behulpzaam om iedere keer nieuwe aspecten van de werking van onze geest te onderzoeken. Ze brengen onuitputtelijk nieuwe inzichten voort.
werken met emoties teneinde de corresponderende wijsheid te ervaren
Bij ADISAT betekent het 'werken' met de vijf elementen dat we onze emoties onderzoeken en elke emotie een ‘plek’ binnen de vijf elementen geven. Een emotie veroorzaakt zowel een reactie als een drijfveer, voortgebracht door een dualistische manier van waarnemen en denken. Aan iedere emotie is een wijsheidskwaliteit verbonden waarmee we kunnen oefenen. Niet om emoties weg te stoppen of ze te ontkennen, maar om de geest te bevrijden van verstoringen en meer helderheid te creëren.
Met dit inzicht hebben we een kader tot onze beschikking waarmee we door bepaalde beoefeningen helderheid en wijsheid kunnen bereiken. Het is geen snelle oplossing, maar wel een duurzame manier om boeddhakwaliteiten in ons leven te integreren.
Boeddha's als wegwijzers
De spiegelende functie van de boeddhafiguren geven een mogelijkheid om onszelf beter te begrijpen. Ze fungeren als reflecties van onze eigen innerlijke geest, kwaliteiten en potentieel. Door ons te verbinden met de betekenissen kunnen we verschillende aspecten van onszelf zien en bepaalde aspecten ontwikkelen die tot meer innerlijke vrijheid en rust leiden.
Om een indruk te krijgen van het raamwerk van de boeddha's die aan de vijf elementen zijn gerelateerd, volgt hier een beknopt overzicht. De traditionele taal heb ik vertaald naar termen die gemakkelijker te begrijpen zijn, hoewel deze daardoor niet altijd de volledige lading dekt.
Blauwe boeddha – element water – helder zicht (traditioneel: spiegelende wijsheid)
Gele boeddha – element aarde – inzicht in universele gelijkheid (traditioneel: wijsheid van gelijkheid)
Rode boeddha – element vuur – brede Blik (traditioneel: onderscheidende wijsheid)
Groene boeddha – element wind/lucht – scheppende kracht (traditioneel: alles tot stand brengende wijsheid)
Witte boeddha – element ruimte – oneindig bewustzijn (traditioneel: wijsheid van onbegrensde werkelijkheid)
Op elke boeddhavorm kunnen we contempleren en mediteren, en specifieke oefeningen doen om de kwaliteiten te integreren.
We hoeven niet direct alles te onderzoeken van wat de vijf elementen ons te bieden hebben. Al snel kunnen we bij de eerste stappen al voordelen ervaren. Het pad van de vijf-elementenleer is groot en lang, maar biedt alle ruimte om op ons eigen tempo te groeien. Met elke stap komen we dichter bij een staat van ZIJN. Dit betekent dat onze geest steeds helderder wordt en ons hart zich meer kan openen. Als je dat wilt.
Het boek 'Verhelderend inzicht' kan je helpen op weg te gaan.
De leergang 'Oosterse filosofie en meditatie' is erkend als na- en bijscholing door:
KTNO - Kwaliteit en Toetsing Natuurgerichte Opleidingen
VBAG - Vereniging ter Bevordering van Alternatieve Geneeswijze
VIV - Vereniging Integrale Vitaliteitkunde
NVST - Nederlandse Vereniging van Soma Therapeuten
In de eeuwenoude Chinese filosofie komt ook een systeem van vijf elementen voor dat eveneens invloed heeft op ons lichaam, geest en de natuurlijke wereld. Ondanks de verschillen tussen de Tibetaanse en Chinese benaderingen, delen beide systemen een diepe wijsheid over het belang van harmonie.