Vraag

Het lukt mij maar niet om mijn gedachten te stoppen. Ook al breng ik iedere keer weer de aandacht naar de ademhaling. Doe ik iets verkeer?

Antwoord

Ik denk niet dat je iets verkeerd doet. Hooguit voldoet meditatie niet aan je verwachtingen voor wat betreft het stoppen van gedachten. Ik snap wel dat de vraag ontstaat. Het is een veelgedacht idee dat door meditatie gedachten zouden verdwijnen. Er zijn mensen die zelfs ervaren dat ze in meditatie méér gedachten hebben.

Dat is feitelijk niet zo. De gedachtestroom gaat op dezelfde manier als in een staat van niet-meditatie. Ze worden zich alleen meer bewust van de drukke en haastige geest. Eigenlijk is dat de bedoeling van 'in meditatie gaan'. Het bewustzijn van de hoeveelheid vluchtige gedachten is de eerste stap naar ontwikkeling van een kalmere geest.

Het hangt ook af van wat voor soort meditatie je beoefent. Bij een meditatie in beweging of een geleide meditatie (ook wel visualisatie genoemd) is de geest vast te zetten in gedachten.

Feitelijk bestaat meditatie uit geen enkele methode. Dat neemt niet weg dat we een methode nodig hebben om in een duurzame meditatieve staat van ZIJN te komen. Een staat waarin geen enkele methode meer nodig is. Het leven zelf is meditatie.

Bij Samatha meditatie oefenen we om de geest (of mind) iedere keer weer terug te brengen naar een meditatieobject. Meestal is dat de ademhaling. Dat bevordert aandacht en concentratie.

Wanneer we regelmatig Samatha meditatie doen ontstaat op een gegeven moment een inzicht in hoe de geest werkt. Bijvoorbeeld hoe de geest prettige gedachten vasthoudt en wil omzetten in het verwezenlijken van wat nagestreefd wordt. Bijvoorbeeld de gedachte: 'ik heb zin in koffie'. De neiging kan bestaan om de meditatie te beeindigen om koffie te gaan drinken. Of hoe we onszelf klemzetten in onprettige gedachten waaraan hele verhalen kunnen kleven. Zoals: 'Nu heeft mijn baas nog steeds niets gedaan om een afspraak in te plannen. Ik zal .......... en ..........' Zo worden we meegesleurd in de gedachtestroom. Dit is de eigenschap van de geest. Er wordt ook vaak gezegd: ‘de aard van de geest’. Daar valt op zich niet aan te tornen. In meditatie zijn we wel in staat om meer afstand van gedachten en emoties te nemen. Om hier vaardig in te worden kost tijd en inzicht. En geduld.

Geduld is een vorm van wijsheid wat met betrekking tot meditatie betekent dat je ideeën over hoe dingen zouden moeten zijn loslaat waardoor ruimte komt om te zien hoe de dingen werkelijk zijn. Meditatie veroorzaakt dat we een andere relatie met gedachten en emoties krijgen. Ze beïnvloeden ons minder en waarnemingen worden helderder. Dit is een proces wat tijd nodig heeft.

Meditatie gaat gepaard met obstakels. Volgens de principes van de Samatha meditatie doorloopt iedereen in deze meditatie negen stadia. Ik zal een paar noemen die iedereen herkent.

Een bekende fase is dat er gedachten komen die vluchtig zijn. Dat wordt wel eens de 'monkey mind' mind genoemd, omdat de gedachten, net als een aap, van de ene tak op de andere tak springen. Als je dit op kunt merken kun je de aandacht rustig naar de ademstroom brengen. Soms zijn de gedachten zo hardnekkig dat heel vaak de aandacht weer teruggebracht moet worden naar de ademhaling. Dat is de beoefening om de monkeymind minder invloed te geven.

Een andere fase ontstaat wanneer we wat meer getraind zijn in meditatie. Dan blijkt op een gegeven moment dat de tussentijd tussen twee gedachten in langer wordt. Toch blijven zich gedachten aandienen waardoor we nog steeds de aandacht terug moeten brengen naar de ademstroom.

En er is een fase waarin subtiele afwezigheid en een duffe en inactieve houding ontstaat. Wanneer we niet weten dat dit een belemmerende fase is, kunnen we hier lekker in wegdromen en denken dat dit meditatie is. We zijn dan echter niet meer in meditatie en de geest is duf, onhelder en niet alert. Wanneer we dat op kunnen merken heeft in deze fase het terugbrengen van de aandacht naar de ademstroom minder inspanning nodig omdat we hier al vaardiger in geworden zijn.

Zo volgen zich meerdere fasen op die ik nu even achterwege laat en bij frequente meditatie ontstaan. Heel veel mensen blijven in hun beoefening in de eerste fasen, die bovenstaand zijn geduid, hangen. Dat is oké. Zo loopt het proces. Helaas is er bij ongeduld of bij het niet opvolgen van juiste instructies een neiging om te stoppen met meditatie, omdat het proces zich niet snel genoeg voltrekt. Dat is jammer. Het kan ook voorkomen dat mensen de duffe en slaperige staat nastreven. Ook dat kan, maar kan dan geen Samatha (kalmte) meditatie genoemd worden. Hoewel rust en ontspanning daarin schuilt blijft de ontwikkeling om de geest te kunnen 'sturen' uit. De laatste fase zal dan zeker niet bereikt worden.

Deze laatste fase bestaat uit een heldere geest en is een vaardigheid onstaan om de geest te 'sturen'. De monkey mind is verdwenen en is de mind in eenpuntige meditatie. De mind is scherp en er is een focus die natuurlijk en moeiteloos aanvoelt.

Dus terugkomend op de vraag of je het goed doet als je steeds weer gedachten opmerkt is het antwoord: ‘ja, je doet het goed’. Misschien moet je de verwachtingen loslaten en wat meer geduld hebben. Het helpt wellicht als je weet dat de meditatie in fasen verloopt en dat het een proces is wat tijd nodig heeft.

Overigens werkt het bij Vipassana meditatie weer op een andere manier. Dat is een meditatie waarbij alles wat onstaat, dus ook de 'monkey mind' wordt gadegeslagen zonder de aandacht op iets anders te vestigen. Dit is de reden dat wordt aangeraden deze meditatie wat langere tijd te beoefenen. Meestal 45 minuten. Je zou kunnen zeggen dat hoe langer je een Vipassana meditatie doet, hoe meer de mind wordt uitgeput waardoor op een gegeven moment een grond onstaat waar het vredig is en gedachten geen kracht meer hebben, waardoor we ze dus ook gewoon op kunnen laten komen.

Ervaar diverse meditaties in de 2-daagse retraite van ADISAT.